contacto@xarda.gal

Unha terra de tesouros agochados

Unha terra de tesouros agochados

En cuestiones de cultura,
sólo se pierde lo que se guarda,
sólo se gana lo que se da.
-Machado

 

Que relación existe entre unha obra de arte e un obxecto? Por que hai obxectos que forman parte da colección de museos? Cando é que un obxecto se convirte nunha reliquia digna de ser exhibida?

O paso do tempo é algo curioso: converte obxectos, que outrora foron cotiáns, en cousas obsoletas. Pero tamén as chega a converter en reliquias e as carga dunha especie de aura que as volve únicas. Falo de obxectos que agora son vestixios doutras épocas; testemuñas de costumes que xa non foron nosas; contedores de historias e de Historia.

 

 

***

Atrás quedaban os anos da guerra, no pasado quedou o ano da fame. Cando a tecnoloxía agrícola chegou ao rural galego, a xente xa non tiña que comer pan de landra. A precariedade non desapareceu completamente, mais cando chegaron as maquinarias, a veciñanza organizouse e entre varios mercaron un tractor ou unha desbrozadora para facilitar os traballos agrarios e as tarefas de reprodución. Desde logo que, ante tales avances, certos obxectos e ferramentas foron desprazados, abandonados á súa sorte á intemperie ou nos recunchos máis escuros e húmidos das bodegas.

 

 

Dalia, unha veciña de Barcia de Mera, lembra utilizar este arado manual na súa infancia. Cando o ve, a súa mirada pérdese como se as imaxes do pasado na súa cabeza foran tan vívidas que puidera albiscalas fronte a ela. Conta cunha faísca de humor: “os homes sempre querían ir por detrás do arado. Éramos as mulleres as que tíñamos que levar aos bois por diante. Era moito máis traballo. Eles escapaban, os moi listos.”

Agora o ten arrombado fora da súa casa, desamparado, exposto ao sol e á chuvia. A primeira vez que o vin foi como reencontrarme cun supervivente. Cando nos enfrontamos a un obxecto-vestixio, parecese que este agacha algo, e é o misterio o que nos invita a coñecelo máis a fondo. Si temos a fortuna de contar con alguén contemporáneo ao obxecto, podemos acceder doadamente aos saberes que resgarda, aos relatos e anécdotas que presenciou. Mais, que pasa cando xa non hai ninguén con quen falar, cando xa non hai quen recorde para que servía ese armazón de metais oxidados?

 

O rural galego está cheo de reliquias. Téñense convertido en tesouros escondidos nas bodegas das casas. Parecera que a xente que os posúe non se pode desfacer deles, pero tampouco os procura nin lles dá o valor que lle poderían dar arqueólogos ou historiadores. Son obxectos que os vinculan afectivamente co seu pasado pero que xa no lles serven para nada más.

A casa en que vivo ten un forno de pedra. Nos dous anos que levo vivindo aquí, o teño acendido unha soa vez. Sei, porque as veciñas mo contaron, que as mulleres que viviron nesta casa antes ca min enfornaban con frecuencia pan de millo nel. Cando elas morreron, a casa quedou abandonada por máis de trinta anos e, agora que volveu a ser habitada, xa non hai ninguén na casa que saiba nin precise usalo.

Cada vez que abro a porta que o illa do resto da casa, vexo a boca aberta do forno e sinto coma se me estivese reclamando que non o use. Quédase alí: inerte, esperando a que alguén o reviva, que volvan a acender as chamas no seu interior ata que a pedra se poña vermella.

 

 

As prensas de viño antigas usáronse, polo menos, ata o século XVIII. A partir de alí, foron sendo todas substituídas por outras máis modernas e máis sinxelas de usar. Hoxe en día xa non quedan moitas. De feito, son obxectos que soen atoparse nos museos. Estas prensas teñen un valor histórico que remite á herdanza e a identidade de épocas e poboacións enteiras. Carme, veciña de Gargamala, ten un na súa adega.

Cada setembro, despois dunha semana enteira de vendima, Carme e o seu marido Alejandro, limpan e preparan a súa prensa de séculos de antigüidade. Ao usárena, Carme sempre lembra ao seu pai restaurándoa. Ela sabe o moito que vale porque é moi vella. Mais non lle interesa moito o valor histórico, a prensa para ela é parte da súa herdanza, da súa identidade: da súa propia historia. Tela, fai que se sinta orgullosa, única, importante.

Este ano Alejandro vai cortar todas as súas videiras polo pé. Á súa idade xa non lles permite traballar tanto coma antes. Será a primeira vez na súa vida que non fagan viño. Non teñen descendencia, así que non hai ninguén que os axude a procurar as vides, pero tampouco hai alguén que herde as súas propiedades. Carme, consciente da antigüidade da súa casa, de todas as xeracións da súa familia que habitaron nese terreo, di con tristeza ao respecto: “sei que cando os dous (ela e o seu marido) morramos, esta casa vaise pechar para sempre”. Cortarase a xenealoxía de raíz ao igual que as videiras que Alexandro cortará nuns meses. As portas do seu fogar permanecerán inertes, á expectativa ata que algo pase, ata que chegue alguén novo a habitalas ou ata que o tempo derribe os muros. Ata entón, a prensa quedará dentro da adega. Incógnita. En silencio, caerá en anacos.

***

O envellecemento e a despoboación dos medios rurais arrasa coa Historia con tal rapidez que dá vertixe pensar: canto tempo de vida lle quedará a esta aldea? É que ese é o único destino posible? É isto parte do ciclo da vida?

Ante tal panorama apocalíptico, o único que me dá alivio é pensar a ruína como unha oportunidade. Como dicía hai uns anos a pintora mexicana Manuela Romo: “No momento en que xa no queda ren, está latente a posibilidade de reconstruír”.

O factor que falta nesta ecuación é saber: como se vai reconstruír? Quen o vai reconstruír? Terá o rural que caer en ruínas antes de que alguén repare nos tesouros que están detrás de cada porta, como se de Pompeia se tratase? Como evitar que as aldeas sigan este curso? Como rescatar a(s) nosa(s) historia(s)?

Tags: